İş Sözleşmesi
İş sözleşmesi, bir işverenin bir çalışanı işe alırken yaptığı ve çalışma koşullarını, ücreti, çalışma saatlerini ve diğer önemli ayrıntıları belirleyen yasal bir anlaşmadır. Bu sözleşme, işçi ve işveren arasındaki hak ve yükümlülükleri düzenler ve her iki taraf için de güvence sağlar.
Tanım
İş sözleşmesi, 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir. Bu tanım, iş sözleşmesinin temel unsurlarını ortaya koyar:
- İş Görme: İşçinin, işverenin talimatları doğrultusunda belirli bir işi yapması.
- Bağımlılık: İşçinin, işverenin yönetim ve denetimi altında çalışması.
- Ücret: İşverenin, iş görme karşılığında işçiye ödediği para veya diğer menfaatler.
İş Sözleşmesinin Unsurları
Bir iş sözleşmesinin geçerli olabilmesi için aşağıdaki unsurları taşıması gerekir:
- Taraflar: İşveren ve işçi.
- İş: İşçinin yapacağı işin tanımı.
- Ücret: İşçiye ödenecek ücret miktarı ve ödeme şekli.
- Süre: Sözleşmenin süresi (belirli süreli veya belirsiz süreli).
- Çalışma Koşulları: Çalışma saatleri, izinler, fazla mesai gibi hususlar.
- Diğer Hak ve Yükümlülükler: İşçi ve işverenin karşılıklı hak ve yükümlülükleri.
İş Sözleşmesi Türleri
İş sözleşmeleri, çeşitli kriterlere göre sınıflandırılabilir:
- Süreye Göre:
- Belirli Süreli İş Sözleşmesi: Belli bir süre için yapılan sözleşmedir. Sürenin sonunda kendiliğinden sona erer. Ancak, belirli şartlarda belirsiz süreli iş sözleşmesi'ne dönüşebilir.
- Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi: Süresi belirtilmeyen veya işin niteliği gereği süreklilik arz eden sözleşmedir. Fesih ihbarıyla sona erdirilebilir.
- Çalışma Biçimine Göre:
- Tam Süreli İş Sözleşmesi: İşçinin normal çalışma süresinin tamamını kapsayan sözleşmedir.
- Kısmi Süreli İş Sözleşmesi (Part-Time): İşçinin normal çalışma süresinin önemli ölçüde daha azını kapsayan sözleşmedir. Kısmi süreli çalışma hakları ve yükümlülükleri farklılık gösterebilir.
- Çağrı Üzerine Çalışma: İşçinin, işverenin ihtiyaç duyduğu zamanlarda çalışmayı kabul ettiği sözleşmedir.
- Deneme Süreli İş Sözleşmesi: İşçi ve işverenin birbirini tanıma ve değerlendirme amacıyla belirli bir süre için yaptığı sözleşmedir. Deneme süresi içinde sözleşme tazminatsız feshedilebilir.
- İşin Niteliğine Göre:
- Bireysel İş Sözleşmesi: Bir işçi ile bir işveren arasında yapılan sözleşmedir.
- Toplu İş Sözleşmesi (TİS): Bir işveren veya işveren sendikası ile bir işçi sendikası arasında yapılan, çalışma koşullarını düzenleyen sözleşmedir. Toplu iş sözleşmesi, işçi hakları açısından önemlidir.
İş Sözleşmesinin Feshi
İş sözleşmesi, çeşitli nedenlerle feshedilebilir:
- İşveren Tarafından Fesih:
- Haklı Nedenle Fesih: İşçinin İş Kanunu'nda belirtilen haklı nedenlere dayanarak sözleşmeyi feshetmesi. Örneğin, ücretin ödenmemesi, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmaması gibi.
- Geçerli Nedenle Fesih: İşletmesel nedenler, işçinin yetersizliği veya davranışları gibi geçerli nedenlere dayanarak sözleşmeyi feshetmesi.
- Haksız Fesih: İş Kanunu'nda belirtilen haklı veya geçerli nedenler olmaksızın sözleşmeyi feshetmesi. Bu durumda işçi, ihbar tazminatı ve kıdem tazminatı talep edebilir.
- İşçi Tarafından Fesih:
- Haklı Nedenle Fesih: İşverenin İş Kanunu'nda belirtilen haklı nedenlere dayanarak sözleşmeyi feshetmesi. Örneğin, işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranması, mobbing uygulaması gibi.
- Anlaşma (İkale): İşçi ve işverenin karşılıklı anlaşmasıyla sözleşmenin sona erdirilmesi.
İş Sözleşmesinin Hükümleri
İş sözleşmesi, işçi ve işveren arasındaki çalışma ilişkisini düzenleyen çeşitli hükümleri içerir. Bu hükümler, iş kanunu ve diğer ilgili mevzuat ile uyumlu olmalıdır.
- Ücret: İşçinin alacağı ücretin miktarı, ödeme şekli (nakit, ayni vb.), ödeme zamanı ve varsa ücret ekleri (ikramiye, prim vb.) belirtilir. Asgari ücret ve diğer yasal düzenlemelere uygun olmalıdır.
- Çalışma Süresi: Haftalık çalışma süresi, günlük çalışma saatleri, ara dinlenmeleri ve fazla çalışma koşulları belirlenir.
- İzinler: Yıllık izin, mazeret izinleri, doğum izni, süt izni gibi izin hakları düzenlenir.
- İş Sağlığı ve Güvenliği: İşverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma yükümlülüğü ve işçinin bu önlemlere uyma yükümlülüğü belirtilir.
- Gizlilik: İşçinin işverene ait ticari sırları ve diğer gizli bilgileri koruma yükümlülüğü düzenlenebilir.
- Rekabet Yasağı: İşçinin işten ayrıldıktan sonra belirli bir süre boyunca aynı sektörde rekabet edici bir işte çalışmasını engelleyen hükümler içerebilir. Rekabet yasağı koşulları yasal sınırlamalara tabidir.
- Disiplin Hükümleri: İşçinin iş sözleşmesine aykırı davranışları durumunda uygulanacak disiplin cezaları belirtilebilir.
İş Sözleşmesi Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Sözleşme, İş Kanunu ve ilgili mevzuata uygun olmalıdır.
- Sözleşme, açık, anlaşılır ve tereddüde yer vermeyecek şekilde yazılmalıdır.
- Sözleşmede yer alan hükümler, işçi ve işverenin hak ve yükümlülüklerini dengeli bir şekilde düzenlemelidir.
- Sözleşme, işçi ve işveren tarafından okunmalı ve imzalanmalıdır.
- Sözleşmenin bir nüshası işçiye verilmelidir.
İş Sözleşmesi İle İlgili Uyuşmazlıklar
İş sözleşmesinden kaynaklanan uyuşmazlıklar, genellikle iş mahkemeleri'nde çözülür. Bu uyuşmazlıklar, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, ücret alacakları, fazla mesai ücreti gibi konuları kapsayabilir.
Bu makale, iş sözleşmesi hakkında genel bir bilgi sunmaktadır. Ancak, her somut olay farklı özellikler taşıyabileceğinden, hukuki tavsiye almak için bir avukata danışmanız önemlidir.